Жұмыс істеп тұрған электр жүйесінің жұмыс жағдайында дәлдік және жауапкершілік маңызды. Заманауи бағдарламалық жасақтама есептеу процесін жеңілдетуге арналған. Алайда, бірде - бір бағдарлама өз функцияларын тәжірибелі және жауапты операторсыз орындай алмайды. «Павлодар Электржелістік Тарату Компаниясы» АҚ-да оқшаулау, асқын кернеулер мен автоматтандыру, метрология және өлшеу жүйелерін басқару режимдерін есептеу секторы жұмыс істейді. Заманауи технологиялардың арқасында сектор мамандары бүкіл өңір бойынша электр желілеріне қажетті есептеулер жүргізе алады.
2011 жылы Өскемен қаласында релелік қорғау және автоматика есептеулері бойынша инженерлер семинары өтті, оған «ПЭТК» АҚ инженер - есептеушілері де шақырылды. Шақырылған лектор - мамандардың арасында Новосибирск қаласының «БРИЗ» Өндірістік кооперативінің төрағасы В. Н.Черняков та болды, ол «Желі зақымданған кезде электр шамаларын есептеуге арналған бағдарламалық кешенді және релелік қорғаныс қондырғыларын» ұсынды.
Барлық қатысушылар бұл бағдарламаға, әсіресе «ПЭТК» АҚ өкілдеріне өте қызығушылық танытты, өйткені кәсіпорында бұрын «ТКЗ-3000» бағдарламалық кешенін пайдаланған болатын, оның негізінде «Электр желісіндегі релелік қорғау қондырғыларын есептеу қызметтерінің инженерлері үшін автоматтандырылған жұмыс орны» (АРМ СРЗА) құрылған.
«Біздің энергетикалық жүйеміз электр энергиясы өзгеріп, тұтынушыға қарай жалғасатын бірқатар қосалқы станциялардан тұрады. Белгілі бір қосалқы станцияда зақымдану кезінде қалған желіні қорғау үшін релелік қорғаныс қажет, ал оны дұрыс есептеу үшін ықтимал зақымдану орнында қысқа тұйықталу токтарының (TKZ) есептік мәндерін білу қажет. Бұл мәндермен өз жобаларын жасайтын мердігерлер де, электрмен жабдықтауды таңдайтын тұтынушылар да жұмыс істейді. Осы жұмыстың барлық бағыттары бойынша бізге АРМ СРЗА көмектеседі, - дейді «ПЭТК» АҚ оқшаулау, асқын кернеулер және режимдерді есептеу секторының бастығы Лариса Постникова.
Сектор бастығы бұдан бұрын ыңғайлы кешеннің болмауына байланысты «ТКЗ-3000» кестелік интерфейсімен жұмыс істеуге тура келгенін атап өтті. Енді SRZA AR бағдарламасы монитор экранында қосалқы станция мен желіні «көруге» мүмкіндік беретін графикалық редакторды қамтиды.
«АРМ СРЗА бағдарламасын игеру біртіндеп жүрді. «KEGOC» АҚ және Ресей Федерациясының шекаралас желілерімен біздің бүкіл Павлодар облысының «суреттеу» графикалық редакторында маған бір айға жуық уақыт кетті, бұл тек 110-500 кВ кернеулі желілер болды.Бұл шешім «БРИЗ» ДК-де алғашқы оқытуға үлгеру үшін, кем дегенде, қандай да бір желіні көрсету және оған үйрену үшін қабылданды. Келесі екі-үш жылда мен біртіндеп 10-35 кВ желілерді қостым.Бұл есептегіштерді осындай кернеуі бар объектілерде ТКЗ-ны қолмен санау қажеттілігінен құтқарды, өйткені бұрын машиналық есептеулер тек 110 кВ жағына дейін, содан кейін калькулятор мен инженер-есептеушілердің қажетті білімінің көмегімен жүргізілді», - деп еске алады Лариса Владимировна өзінің жаңартылған бағдарламамен жұмыс істеудегі алғашқы тәжірибесі туралы.
Секторда «зақымдану орны бойынша» режимінде алынған қысқа тұйықталу токтарының базасы жүргізілуде.Алайда, желіде нақты қысқа тұйықталу болған кезде, есептегіш апат кезінде ток пен кернеуді тіркейтін апаттық оқиғаларды тіркеушінің деректерін пайдаланады, бұл мәндер бағдарламаға енеді және зақымдану орнын 10-15 шақырымға дейін дәл анықтауға, оны схемада бақылауға болады. Бұл ақпарат жөндеу бригадасын қосалқы станциядағы немесе желідегі зақымдалған жерге жіберетін өндірістік-жөндеу кәсіпорнына беріледі.
«Сонымен қатар, жаңа нысандардың құрылысы кезінде бізге жабдықты одан әрі таңдау үшін қысқа тұйықталу токтарының мәндері үшін жобалау ұйымдары жүгінеді. Әрі қарай, біз олардың соңғы нүктелерін тексереміз, егер олар бізді қанағаттандырса, біз объектіні электр желілеріне қосуды келісеміз», - деп Лариса Постникова жұмысының қыр-сырымен бөлісті.
Айта кетейік, Лариса Владимировнаның жұмысындағы қателік керексіз ажырату болатын немесе, керісінше, ажырату болмайтын және жабдыққа айтарлықтай зиян келтірілетін қолайсыздыққа ұшыратады. Релелік қорғаныс нүктелерін есептеу кезінде негізгі талаптарды ескеру қажет: іріктемелілік, жылдам әрекет, сезімталдық және сенімділік. Бұл талаптарды инженер-есептеушілер сақтауға тырысады.
Лариса Постникова бұл жұмыс өте қызықты және танымдық екенін мойындайды, бірақ бүгінгі күні бұл салада мамандар жетіспейді. Қазіргі уақытта есептеулермен барлық «ПЭТК» АҚ-да бір-екі қызметкер ғана айналысады, дегенмен, ең дұрысы, мұндай жабдықта екі есе көп адам жұмыс істеуі керек.
Мұндай есептеулерді есептеушілер екі компьютерде қатар жүргізгені жөн, басқарушының талдауы үшін алынған нәтижелерді шығарады, бұл есептеулердің сапасын арттырады және жұмысқа үлкен сенімділік береді.
«Жұмыс қызықты, бірақ өте қиын, өйткені қызметкердің біліктілігіне қатаң талаптар қойылады, сіз көптеген теорияларды білуіңіз керек, мүмкін жас мамандар осыдан қорқады», - деп қорытындылады Лариса Владимировна.